Ebu Zer Gıfârî diye bilinen Cündeb b. Cünâde b. Süfyân el-Gıfârî (Arapça: جُندب بن جُناده بن سفیان الغِفاری), Allah’ın rahmeti bereketleri ve selamı onun ve pak ehlinin üzerine olsun, Resulullahın büyük sahabelerinden, imam Ali’ nin en yakın yârenlerinden ve tarihte bilinen ilk şialardandır. Ebu Zer, peygamber ve ehlibeytin sadık muhiplerinden, şia ve ehlisünnet yanında fazilet, erdem ve menkıbe sahibi, Rical âlimleri yanında ise, “Erkan-ı Erbaa”dan biridir. Üçüncü halifenin akrabalarını kayırması ve beytülmâlı haksızca kendi tayfası (yanında bulunan yardakçılar, koşuntu) arasında paylaştırması üzerine, halifeye itirazlarını arttırmış; bu durum onun önce Şam’a ve sonra da Rebeze çölüne sürgün edilmesine neden olmuştur. Sonunda Rebeze çölünde hayatını kaybetmiştir.
Doğumu, Nesebi ve Zahirî Sıfatları
Ebu Zer, İslam’dan yirmi yıl önce, asil Arap kabilelerinden biri olan “Gifr” kabilesinde dünyaya geldi. Babası “Cünâde” Gıfâr tayfasından ve annesi “Remle binti Vakîa” de Ben-i Gıfâr b. Melil kabilesindendir. Tarihçiler, Ebu Zer’in babasının ismi konusunda ihtilaf ederek, “Yezîd”, “Cündeb” (Cundub), “Işreke”, “Abdullah” ve “Seken” gibi isimleri zikretmişlerdir.
İbn-i Hacer-i Askalani şöyle yazmaktadır: “Ebu Zer, uzun boylu, buğday tenli ve zayıf bir bedene sahipti. İbn-i Sa’d ise, uzun boylu, saç ve sakalının ak olduğunu yazmıştır. Zehebi ise, şöyle yazmaktadır: “Ebu Zer, güçlü ve iri bir bedene ve sık sakala sahipti.
İsim ve Lakapları
Oğlu “Zer”den dolayı, ona “Ebu Zer” künyesi verilmiş ve genellikle herkesin yanında bu isimle tanınmaktadır. Ancak gerçek ismi hakkında ihtilaf vardır. Tarihî kitaplarda Ebu Zer için “Bedir b. Cündeb (Cundub)”, “Berir b. Abdullah”, “Berir b. Cünade ”, “Berir b. Işrake”, “Cündeb b. Abdullah”, “Cündeb b. Seken” ve “Yezid b.Cünade” gibi isimler zikredilmiştir. Ancak öyle anlaşılıyor ki “Cündeb b. Yezid” ismi en doğru ve en meşhur olanıdır.
Eş ve Çocukları
Kaynakların belirttiğine göre Ebu Zer’in “Zer” adlı bir çocuğu olmuş ve Kuleynî, “Zer”in vefatı babıyla bu konuda bir rivayet nakletmiştir. Eşi de “Ümmü Zer” diye bilinmekteydi.
İslam ve Müslümanlığı
Ebu Zer, İslam’ın öncü ve ilklerindendir. Bazı araştırmacıların naklettiğine göre Ebu Zer, İslam’dan önce de tek İlah inancına sahip biri olarak tanınmakta ve resulullahın peygamberliğinden üç yıl önce Allah’a tapmaktaydı. İbn-i Habîb el-Bağdâdî, Ebu Zer’i cahiliye döneminde şarap ve ezlâmı haram bilen kişilerden saymaktadır. İslam’ın doğuşuyla peygambere iman eden ilk kişilerdendir.
Nakledildiğine göre, Ebu Zer şöyle demiştir: “Ben, resulullahın yanına giderek, ona şöyle diyen dördüncü kişiyim: “Selam sana olsun ey Allah’ın elçisi! Tanıklık ediyorum ki Allah’tan başka ilah yoktur ve tanıklık ediyorum ki Muhammed, O` nun kulu ve elçisidir.” Sonra resulullahın çehresindeki mutluluğu gördüm.”
İbn-i Abbas, Ebu Zer’in Müslümanlığı hakkında şöyle demiştir: “Ebu Zer, peygamberin Mekke’de ortaya çıktığını duyunca, kardeşi Üneys’e şöyle dedi: ‘O topraklara git ve göklerden kendisine haberlerin indiğini tahmin ettiğim kişiden bana haber getir. Konuşmalarına kulak ver ve yanıma gel.” Ebu Zer’in kardeşi Mekke’ye gider ve peygamberin konuşmalarını dinleyerek, kardeşinin yanına geri döner. Sonra Ebu Zer Mekke’ye giderek resulullahı araştırmaya koyulur. Ebu Zer şöyle diyor: “Sabah olduğunda imam Ali ile birlikte peygamberin evinin yolunu tuttuk.”.
Ebu Zer’in Müslüman oluşu şia rivayetlerde daha farklı bir şekilde nakledilmiştir. Kuleyni, imam Cafer Sadık’tan Ebu Zer’in Müslüman oluşunu hayranlık uyandırıcı bir şekilde nakletmiştir.
Ebu Zer’in Fazilet ve Menkıbesi
Fahr-i Kâinat efendimiz, Ebu Zer’e şöyle demiştir: “Selam ey Ebu Zer! Sen biz ehlibeyttensin.” Yine başka bir yerde şöyle buyurmuştur: “Ebu Zer’den daha doğru ve düzgün sözlü hiç bir kimseyi, ne yeryüzü barındırmış ve ne de gök kubbe gölgelemiştir.” Efendimiz başka bir yerde Ebu Zer’i züht ve takvada Hz. İsa b. Meryem’e benzetmiştir. İmam Ali’ye Ebu Zer’i sorduklarında, efendimiz şöyle buyurmuştur: “Ebu Zer, insanların kendisinden aciz oldukları ilme sahiptir; bir şey eksilmeden ona dayanmıştır.” İmam Ali Ebu Zer’i cennetin kendisine iştiyak duyduğu kişilerden saymaktadır.”
İmam Bakır şöyle buyurmuştur: “Resulullahtan sonra üç kişi dışında herkes mürtet oldu: Selman, Ebu Zer ve Mikdad. Ammar’da tereddüt oluşmuş, ancak o da (onlara) dönmüştür.”
İmam Sadık, Ebu Zer’in ibadeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Ebu Zer’in en çok yaptığı ibadet, tefekkür etmekti… Allah korkusundan o kadar çok ağlamıştı ki gözleri yaralanmıştı.” İmam Sâdık başka bir yerde şöyle buyurmuştur: “Ebu Zer dedi ki: Ben, insanların düşman olduğu ölüm, fakirlik ve belayı seviyorum.” İmam devamında şöyle buyurmuştur: “Ebu Zer’in maksadı şudur: Allah’a ibadet, günah işlerken yaşamaktan; Allah’a ibadet ederken belaya düşmek, Allah’a itaatsizlikten; Allah’a itaat ederken fakirlik çekmek, Allah’a günah işlerken ihtiyaçsızlıktan daha üstündür.”
Ebu Zer el-Gıfârî şîa kaynaklarında, Selmân, Mikdâd ve Ammâr’la birlikte İslam’ın dört ileri gelenlerinden biri sayılmıştır. Şeyh Mufid’in, İmam Kazım’dan naklettiği bir rivayette, Kıyamet günü nida edici “Ahitlerini bozmayan resulullahın havarileri nerededir?” diye nida edecek. Bunun üzerine, Selman, Mikdad, Ebu Zer yerlerinden kalkacaklardır.
Ağa Bozorg-u Tahranî, Ebu Zer’in yaşamı ve faziletleri hakkında Ebu Mansur Zafer b. Hamdûn Badrai’nin kaleme aldığı “Ahbar-ı Ebu Zer” ve Şeyh Sadûk’un yazdığı “Ahbâr-ı Ebu Zer el-Gıfârî ve Fezâilühu” adlı iki kitabı nakletmiştir. Seyyid Alihan el-Medenî, Ebu Zer hakkında şöyle yazmıştır: Kendisi büyük âlimlerden ve yüce zahitlerden biridir. Yılda dört yüz dinar bağışta bulunur ve bir şey biriktirmezdi.
Bahrü’l-Ulûm, Ebu Zer’in Seyyidü’l-Mürselîn’in (Peygamberlerin efendisi) metodunda hareket eden Havarilerden biri olduğunu ileri sürmüş; Ehlibeytin menkibelerini zikretmekte ve düşmanlarının yanlışlık ve kötülüklerini açıklamakta çok zorlu ve sert olduğunu belirtmiştir. Ebu Naim İsfahani de şöyle yazmaktadır: Ebu Zer, İslam peygamberine hizmet eder, usulleri öğrenir ve onların dışındakileri atardı… Faizi İslam’dan ve ilahî hükümler nazil olmadan terk edenlerdendi. Kınayıcıların kınaması onu alt edememiş; yönetici ve iktidar sahiplerinin gücü onu yıldırmamış ve alçaltamamıştır.
İmam Ali ile Olan Dostluk ve Yakınlığı
Erbilî kitabında, Ebu Zer’in Ali’yi kendisine vasi olarak belirlediğini ve şöyle dediğini nakletmiştir: Allah’a yemin ederim ki ben, Müminlerin Emirine hak üzere vasiyet ettim. Allah’a andolsun ki her ne kadar sizden ayrılsa ve hilafet hakkı gasp edilse de onda sükûnet ve huzur vardır. İbn-i Ebi’l-Hadîd-i Mutezilî de şöyle demektedir: Ebu Zer, Rebeze’de İbn-i Râfi’ye “Yakında bir fitne çıkacak. Allah’tan korkun ve Ali b. Ebu Talib’i destekleyin” demiştir. Ebu Zer’in Ali’ye olan bağlılık ve sevgisi o kadar çoktur ki hatta gece gizlice defnedilen Hz. Fatıma’nın cenaze merasimine katılmıştır.
Vefatı
Ebu Zer, Hicretin 32. yılında Zilhicce ayında Osman’ın halifeliği döneminde Rebeze çölünde sürgün hayatı yaşarken vefat etmiştir. İbn-i Kesîr şöyle yazmaktadır: Öldüğü sırada eşi ve oğlundan başka yanında kimse yoktu. Ziriklî ise şöyle yazmaktadır: Ebu Zer vefat ettiğinde onu kefenlemek için evinde bir şey yoktu. Mehrân b. Meymûn şöyle nakletmektedir: “Benim Ebu Zer’in evinde gördüğüm şeyin değeri iki dirhem etmezdi.”
Nakledildiğine göre Ümmü Zer eşi için ağlayıp şöyle dediğinde: “Sen çölde ölüyorsun ve benim seni kefenleyecek bir örtüm bile yok.” Ebu Zer eşine şöyle dedi: “Ağlama ve mutlu ol. Bir gün içlerinde benim de olduğum bir gruba resulullah şöyle buyurdu: ‘Sizlerden biriniz çölde öleceksiniz, müminlerden oluşan bir cemaat onu defnedecek.’ Şu ana kadar o toplantıda benimle olan herkes şehirlerde ve halkın arasında öldüler. Peygamberin dediği kişi benim.”
Daha sonra Abdullah b. Mesud ve faziletli bir grup (Hücr b. Adiy, Malik Eşter ve Ensar’dan bazıları) tesadüfen oradan geçerken, Ebu Zer’e gusül vermiş ve kefenleyerek defnetmişlerdir. Abdullah b. Mes’ûd, Ebu Zer’in mukaddes vücuduna cenaze namazı kıldırmıştır. Yakûbî’nin naklettiğine göre, Huzeyfe b. Yemân gibi önde gelen sahabeler de defin işlemine katılmıştır. Tüm tarihi kaynakların naklettiğine göre, Ebu Zer’in mukaddes kabri şerifleri Rebeze’de bulunmaktadır.